Sendikalar, yüzyıllardır işçi sınıfının hak mücadelesinde çok önemli yer tutmaktadır. Türkiye’de toplam 16 milyon 254 bin işçinin 14 milyon 395 bini herhangi bir sendikaya üye değildir. Kayıt dışı işçiler dahil edildiğinde ise fiili sendikalaşma oranı yüzde 11,4’tür.( Türkiye’de Sendikalaşma, Toplu İş Sözleşmesi Kapsamı ve Grevler (2013-2019), DİSK)
Sendikal üyeliklerin çok düşük olmasının nedeni de iş yerlerinde sendikalı işçilere gerçekleştirilen hukuka aykırı tehditler ve baskıların yoğunluğudur. Ekim Hukuk Bürosu olarak bu yazımızda bireysel ve toplu sendikal özgürlükleri inceleyeceğiz. Yazımızda “Sendikaya Üye Olmak Yasal Mıdır? Sendika Üyeliğinin güvenceleri nelerdir? Sendikal faaliyetlere katılabilir miyim? İşveren sendikalı olduğum için işten çıkartırsa ne yapabilirim?” Sorularına cevap vermeye çalışacağız.
1. Sendikaya Üye Olmak Yasal Mıdır?
İşçi sınıfının yüzyıllara yayılan mücadelesinde en önemli merkezlerden olan sendikal mücadele; ulusal ve uluslararası sözleşmelerle bir takım yasal güvencelere kavuşmuştur.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde;
“Madde 11 Toplantı Ve Dernek Kurma Özgürlüğü
Herkes barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak, çıkarlarını korumak amacıyla başkalarıyla birlikte sendikalar kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir.”
Denilerek sendika kurma ve sendikaya üye olma hakkı güvence altına alınmıştır.
Anayasada ise;
Madde 51 – (Değişik: 3/10/2001-4709/20 md.)
Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.”
Denilerek güvence altına alınmıştır.
6356 Sayılı Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda;
Sendika özgürlüğünün güvencesi
“MADDE 25 – (1) İşçilerin işe alınmaları; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları şartına bağlı tutulamaz.
(2) İşveren, bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler veya ayrı sendikalara üye olan işçiler arasında, çalışma şartları veya çalıştırmaya son verilmesi bakımından herhangi bir ayrım yapamaz. Ücret, ikramiye, prim ve paraya ilişkin sosyal yardım konularında toplu iş sözleşmesi hükümleri saklıdır.
(3) İşçiler, sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde işçi kuruluşlarının faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya farklı işleme tabi tutulamaz.
(4) İşverenin (…)(*) yukarıdaki fıkralara aykırı hareket etmesi hâlinde işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir.”
Denilmiştir.
Yasa metninden de anlaşılacağı üzere işçilerin sendikaya üye olma, sendikal faaliyette bulunma hakları güvence altına alınmıştır. Sendikaya üye olmak en üst normatif düzenlemeden en alt normatif düzenlemeye kadar yasal hak olarak tanımlanmıştır. Bununla da kalınmamış İşverenin sendikal özgürlüğün güvencesini ihlal etmesi de en az “1 yıllık brüt ücret” tutarındaki sendikal tazminat ödeme yaptırımına bağlanmıştır.
2. SENDİKA ÜYELİĞİNİN GÜVENCELERİ NELERDİR?
Sendika üyeliğinin güvenceleri hem 4857 Sayılı İş Kanununda hem de 6356 Sayılı Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda yer almaktadır.
4857 Sayılı İş Kanunun 18. Maddesinde;
“Özellikle aşağıdaki hususlar fesih için geçerli bir sebep oluşturmaz:
a) Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak.
b) İşyeri sendika temsilciliği yapmak.”
Denilmiştir.
Ayrıca yukarıda belirtildiği üzere 6356 Sayılı Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu madde 25. Maddesinde;
“..(4) İşverenin (…)(*) yukarıdaki fıkralara aykırı hareket etmesi hâlinde işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir.”
Denilmiştir.
Sendikal özgürlük işveren tarafından ihlal edildiği takdirde işveren tarafından 1 yıllık ücret sendikal tazminat olarak ödenebilecektir.
3. SENDİKAL FAALİYETLERE KATILABİLİR MİYİM?
İşçiler sendikaya üye olsun ya da olmasın sendikal faaliyetlere katılma hakkına sahiptir.
6356 Sayılı Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu madde 25. Maddesinde;
(3) İşçiler, sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde işçi kuruluşlarının faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya farklı işleme tabi tutulamaz.
Denilmiştir.
Burada öncelikle iş saatleri içinde ve iş saatleri dışında olmak üzere ayrıma gidilmesi gerekmektedir.
4. İş Saatlerinde Sendikal Faaliyet Yürütebilir miyim?
İşçiler çalıştıkları iş yerlerinde çay ve yemek molalarında, dinlenme saatlerinde sendikal faaliyet yürütebilirler. Somutlaştırılması gerekirse mola zamanlarında; arkadaşlarına broşürler verebilir onları üye olmaya davet edebilirler. Eğer işveren tarafından sendikal faaliyet yürütülmesi için belirli bir zaman öngörülmüş ise bu zaman zarfında da sendikal faaliyet yürütülebilir.
5. İş Saatleri Dışında Sendikal Faaliyet Yürütebilir miyim?
Her işçi iş saatleri dışında istediği sendikal toplantıya, gösteriye, mitinge ve basın açıklamasına katılmakta özgür olup bu davranışları nedeniyle iş akdi feshedilemez.
6. İŞVEREN SENDİKALI OLDUĞUM İÇİN İŞTEN ÇIKARTIRSA NE YAPABİLİRİM?
Yazımızın başında sendikalı olmanın ve sendikal faaliyetin Uluslararası Sözleşmeler, Anayasa Ve Yasa yönünden güvencelerinden bahsettik. Ancak buna rağmen işveren tarafından sendikal neden ile fesih gerçekleştirilebilir. İşveren çoğu zaman sendikal neden ile fesih gerçekleştirdiğini saklamak amacıyla başka gerekçeler ile fesih gerçekleştirmektedir.
İşverenler işletmesel neden, performans düşüklüğü gibi nedenler ileri sürerek fesih yoluna gidebileceği gibi 4857 Sayılı İş Kanunun 25/2 maddesindeki gerekçeleri de fesih nedeni olarak gösterebilir. İşverenin gerçek niyetinin sendikal örgütlenmeyi engellemek olduğu, iş akdini sendikal neden ile feshettiği mahkeme yolu ile ispat edilebilecektir.
Fesih bildiriminin gerçekleştirildiği tarihten itibaren bir ay içerisinde Zorunlu Arabuluculuk kurumuna işe iade ve sendikal tazminat talebi ile başvuru gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Zorunlu Arabuluculuk aşamasından sonra 2 hafta içerisinde işe iade ve sendikal tazminat talebi ile İş Mahkemelerinde dava açılabilecektir. İş akdinin sendikal neden ile feshedildiğini ispatlandığı takdirde 4 Aylık Boşta Geçen Süre ve en az 12 aylık ücret tutarında Sendikal Tazminata hükmedilecektir.
7. SENDİKA YÖNETİCİSİ/ TEMSİLCİSİYİM İŞ AKDİM FESHEDİLDİ NE YAPABİLİRİM?
Sendika temsilcileri ve iş yerinde çalışmaya devam eden sendika yöneticilerinin güvenceleri kanunda ayrı bir düzenleyemeye tabi tutulmuştur. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda;
İşyeri sendika temsilciliğinin güvencesi
“MADDE 24 – (1) İşveren, işyeri sendika temsilcilerinin iş sözleşmelerini haklı bir neden olmadıkça ve nedenini yazılı olarak açık ve kesin şekilde belirtmedikçe feshedemez. Fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde, temsilci veya üyesi bulunduğu sendika dava açabilir.
(2) Dava basit yargılama usulüne göre sonuçlandırılır. (Değişik 2. cümle: 7036 – 12.10.2017 / m.31) “Mahkemece verilen karar hakkında istinaf yoluna başvurulması hâlinde bölge adliye mahkemesi kesin olarak karar verir.”
(3) Temsilcinin işe iadesine karar verilirse fesih geçersiz sayılarak temsilcilik süresini aşmamak kaydıyla fesih tarihi ile kararın kesinleşme tarihi arasındaki ücret ve diğer hakları ödenir. Kararın kesinleşmesinden itibaren altı iş günü içinde temsilcinin işe başvurması şartıyla, altı iş günü içinde işe başlatılmaması hâlinde, iş ilişkisinin devam ettiği kabul edilerek ücreti ve diğer hakları temsilcilik süresince ödenmeye devam edilir. Bu hüküm yeniden temsilciliğe atanma hâlinde de uygulanır.
(4) İşveren, yazılı rızası olmadıkça işyeri sendika temsilcisinin işyerini değiştiremez veya işinde esaslı tarzda değişiklik yapamaz. Aksi hâlde değişiklik geçersiz sayılır.
(5) Bu madde hükümleri işyerinde çalışmaya devam eden yöneticiler hakkında da uygulanır.”
Denilmiştir.
Kanun maddesi incelendiğinde sendika temsilcisi veya işyerinde çalışmaya devam eden sendika yöneticisinin iş akdinin feshedilmesi için haklı bir neden olması gerekmektedir(İş Kn. Md. 25). Aksi halde gerçekleştirilen fesih haksız ve geçersiz olup, işe iadesine karar verilmelidir.
Sendika temsilcisi veya işyerinde çalışmaya devam eden sendika yöneticisinin işe iadesine karar verildiği takdirde altı iş günü içerisinde işverene işe başlamak üzere başvuru gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Temsilcilik ve yöneticilik görevi devam ediyorsa, başvuru üzerine işveren tarafından iş akdinin feshedildiği tarihten başvuru tarihine kadar tüm ücret ve alacaklarının o tarihlerde çalışılmış gibi ödemesi gerekmektedir. Ayrıca işveren tarafından temsilci veya yönetici işe başlatılmazsa her ay ücret ve diğer ödemelerin de yapılması gerekmektedir.